Fatmira Nikolli – Studiuesit Andi Rembeci dhe Sokol Çunga kanë kryer një studim paraprak mbi pllakë guri të gjetur në tetor të 2019-ës në kishën e Shën Prendës në Balldren të Lezhës. Ajo u gjet gjatë restaurimit që erdhi nën kujdesin e Dom Nikë Ukgjinit, donacioneve private dhe një projekti të Ministrisë së Kulturës. Kisha e Balldrenit është objekt i shek XII-XIII, monument kulture me murale të mahnitshme e ku thuhet se “Darka e fundit” e mureve të Shën Premtes së Balldrenit është më e vjetër se e Da Vinçit.
Ndërsa gjetja në të gjatë restaurimit, është një pllakë guri, e cila mbante të gdhendur një mbishkrim në greqisht, i panjohur dhe i pa botuar më parë. Pas këqyrjes nga afër të pllakës dhe pas përpjekjeve të para që ndërmorën Rembeci e Çunga për të lexuar mbishkrimin dhe identifikuar informacionin që buron prej tij, ata paraqesin një formë të parë të rezultateve të deritanishme të këtij vëzhgimi.
Përmasat e pllakës janë maksimale 30 cm lartësi, 53 cm gjerësi dhe 10 cm trashësi. Në anën e saj të rrafshët pllaka është latuar dhe sheshuar. Në një panel më të thelluar prej 2-3 mm, rrethuar nga një kornizë e çrregullt paraqitet një mbishkrim në gjuhë greke, shkruar me germa kapitale. “Germat janë gdhendur cekët në sipërfaqen kristalore të gurit, me lartësi që luhatet mes 2-3 cm. Pllaka paraqitet e dëmtuar, me një pjesë të thyer në anën e poshtme dhe një krisje që përshkon vertikalisht pllakën në pjesën qendrore të saj, restauruar së fundmi nga Prof. Frederik Stamati. Po ashtu, sipërfaqja e pllakës që përkon me shtrirjen e rreshtit të tretë të mbishkrimit, paraqitet e konsumuar dhe e dëmtuar. Të gjitha këto dëmtime kanë prekur edhe mbishkrimin, duke e vështirësuar mjaft leximin dhe transkriptimin e përmbajtjes”, thotë studimi i Rembecit dhe Çungës. Mbishkrimi, të cilin kanë mundur ta lexojnë pjesërisht deri tani, është:
Në shqip:
+ KUJTO O ZOT SHPIRTRAT
E SHËRBËTORËVE TË TU
MATEO, JAKOB + DHE
HELENËS + STEFANIT
Në fund të tekstit, në rreshtin e poshtëm, është gdhendur një monogramë e brendashkruar në një rreth. Për transkriptimin, zbërthimin dhe interpretimin e kësaj monograme, autorët janë ende duke punuar.
”Brenda mbishkrimit paraqiten dy simbole të krishtera. I pari, i vendosur në fund të rreshtit të tretë dhe përpara lidhëzës KE, paraqet një kryq me përmasa 35 x 45 mm, i shoqëruar me shkurtesat IC – XC – [NI – KA], ku dy të parat janë vendosur mbi vijën horizontale të kryqit dhe shquhen relativisht qartë, ndërsa dy të tjerat, nën këtë vijë, thuajse janë zhdukur nga konsumimi i sipërfaqes së pllakës”,-vërejnë studiuesit Rembeci e Çunga. Elementi kryesor i simbolit është kryqi, domethënia e të cilit, sipas kontekstit të tij, është dhënë më saktë nga prania e shkurtesave. Sipas tyre, vendosja e kryqit në një pllakë përkujtimore simbolizon pikërisht triumfin ndaj vdekjes dhe përjetësimin e shpirtrave të atyre që kanë kontribuuar në njëfarë mënyre në historinë e kësaj kishe dhe emrat e të cilëve përmenden në mbishkrim. “Kryqi i dytë, është i përmasave të vogla dhe i thjeshtë, i vendosur në rreshtin e katërt, ndërmjet antroponimeve Elena dhe Stefani. Kjo gjë që na shtyn të mendojmë se kemi të bëjmë me dy persona të ndryshëm edhe pse nuk mund ta përjashtojmë ende plotësisht mundësinë e një personi të vetëm të përmendur në mbishkrim me emër dhe mbiemër: Elena Stefani. Gdhendësi ka punuar duke përdorur parimet kryesore bazë të gjuhës greke”,-thotë studimi.
Sipas Rembecit e Çungës, studimi i tyre nuk është shterues dhe mbeten te informacioni që jep vetë pllaka: “kemi të bëjmë me një mbishkrim përkujtimor të personave të parë fjetur, prej të cilëve mund të shquajmë deri tani emrat e Mateut, Jakobit, Elenës dhe Stefanit (ose Elena Stefanin), të cilët, përmes kushtimit të një të treti ndaj kishës së Shën Prendës, kujtohen me emër, në ndihmë të shpirtrave të tyre, dukuri kjo e zakontë në rastin e tempujve të krishterë”.
Për ta, fakti i qartë që shërben ky mbishkrim është bashkekzistenca e dy kulturave në këtë zonë, asaj Perëndimore dhe Lindore, pra, latine dhe bizantine, duke u përputhur me amalgamën kulturore dhe fetare që na diktojnë edhe pikturat murale të këtij tempulli të hirshëm.
